Söğütlü ´nün tarihi, M.Ö.2340 yıllarına, Akadlar’a kadar dayanmaktadır. Sırasıyla Hitit, Makedonya, Lidya, Roma ve Bizanslıların hâkimiyetinde kalmıştır.

 İlçe merkezine Türklerin ilk Yerleşimi Osman Bey´in komutanı olan Konur ALP ´in göçebe Türklere buraları kışlak olarak vermesi ile başlamıştır.

 Söğütlü İlçesi sakinlerinin ilk yerleşim yerinin Soğucak köyünün İlçeye bakan kısmı olduğu bilinmektedir. Bu bölgede oturan halk, İlçe içerisinden geçen ve o zamanlarda etrafı söğüt ağaçlarıyla kaplı, berrak suyuyla balık avlanan derenin etrafına yerleşerek bugünkü Gündoğan Mahallesi oluşturulmuş ve bu yerleşim Camicedit ve Orta Mahalle olarak devam etmiştir. İlçemizde adını bu derenin etrafında Yetişen "SÖĞÜT" ağaçlarından esinlenerek SÖĞÜTLÜ adını almıştır. İlçe sakinlerinin bir kısmı, Yunanistan´dan gelen Arnavut Türkleri 93 Harbi (Osmanlı-Rus savaşı) sırasında Bulgaristan´ın Provadi ve Tırnova kentlerinden gelen muhacirlerden oluşmaktadır. 

Millî Mücadele sırasında Yunan ordusunun Sakarya´yı işgal etmesinden sonra, İlçemizde işgale uğramış, elinde silahı bulunmayan Halkın bir kısmı İlçe ´yi terk ederek Sinanoğlu tarafına ve Hendek İlçesi Kocatöngel köyü tarafına kaçmıştır. Eski karakol binasını Yunanlılar KARARGAH olarak kullanmışlardır. Bu işgal Ferizli istikametine doğru yayılma eğilimi göstermiş ise de vatansever Halit Molla ve İpsiz Recep´in kurduğu çetelerin direnişi ile karşılaşmış, netice 20 Haziran 1921 tarihinde düşman kuvvetleri de bu mıntıkayı terk etmek zorunda kalmıştır.

Adapazarı, 1876-1954 yılları arasındaki çeşitli tarihlerde yurt dışından çok miktarda göçmenin yerleştirildiği bir şehirdir. Kafkasya, Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Yugoslavya’dan gelen göçmenler özellikle Sapanca Gölü çevresi, Çark Suyu ile Sakarya Nehri arasındaki alan ve Sakarya’nın doğusundaki verimli alanlara yerleşmişlerdir. Kuruluş tarihi kesin olarak bilinmeyen ancak 19.yy’ın ilk yarısında küçük bir köy olarak var olduğu tahmin edilen Söğütlünün bu göçler ile geliştiği söylenebilir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Küçük Söğütlünün 500’ü aşkın nüfusu ve bir camisi, Büyük Söğütlünün ise 1000’i aşkın nüfusu ve 3 camisi olduğu ve çevredeki önemli yerleşmelerden olduğu bilinmektedir. Arazinin verimli oluşu nedeniyle her iki yerleşmede yol boyunda gelişmiştir. Parseller büyük olmakla beraber meskun olan yoldan pek fazla uzaklaşmamıştır. Yerleşmenin (B.Söğütlü) günümüzdeki yayılma alanı ile 1962 yılında onanan imar planında görülen yayılma alanı ile arasında hemen hiç fark yoktur.

Yol boyu yerleşmesi özelliği gösteren ilçeyi gelişme tarihlerine göre farklılaşan bölgelere ayırma olanağı yoktur. Merkez (orta) ve Yenimahalle camileri çevrelerinin en eski yerleşme noktaları olduğu belirtilmekteyse de bunu mekanda gözleme olanağı yoktur. İlçenin her kesiminde 30-40 yıl veya daha yaşlı yapılara rastlanabilmektedir. Yalnız Karasu çıkışında Kum dere mevkiindeki konutlar 1970’ten sonra gelişmiştir. Bunun dışında ilçenin 25 yıla yaklaşan bir süredir yayılma alanında önemli bir değişiklik olmamıştır. Gelişme yoğunluk artışı ve oraların dolması şeklinde olmuştur. Bu gelişmenin önemli bir özelliğide ana yola paralel yolların olmayışı, dik inen yolların genellikle politika niteliğinde ve özel mülkiyetle oluşu ve odaklamaya olanak tanımayan düzensiz yerleşme biçimidir. İlçenin günümüzdeki mekansal yapısı tarım alanlarının korunduğunu yansıtmaktadır.

Araştırma: Ahmet KARAHAN